Логопедите работат со деца и лица од сите возрасти – од доенчиња до постари лица, кои имаат тешкотии со говорот, јазикот, гласот, флуентноста или голтањето.

Тие им помагаат на луѓето со различни видови нарушувања: – нарушувања во говорот: тешкотии при правилно/течно произведување говорни звуци, како што е пелтечењето или проблеми во артикулацијата;

Јазични нарушувања: тешкотии при разбирањето или при изразувањетоа на (мајчиниот) јазик, вклучувајќи го вокабуларот, граматиката и структурата на реченицата;

Нарушувања на гласот: абнормалности во висината, јачината или квалитетот на гласот, како што се засипнатост или гласовни нодули;

Нарушувања на флуентноста на говорот: тешкотии во течноста на говорот, како што е пелтечење;

Нарушувања на голтањето (дисфагија): тешкотии при голтање или при безбедно примање храна и течности.

0-2 месеци

Детето вокализира, си игра со говорните органи, добро голта, добро влече при цицање, добро ја отвора и затвора устата. Поради недоволниот развој на моторниот систем, реакциите на ненадејни звуци и звуци се нестабилни и незрели, но може да се разликува од кои звуци се плаши детето, кои се интересни и забавни, на најопшто ниво, кои се пријатни и кои се непријатни.

 

2-4 месеци

Кај детето може да се забележи звук на гукање, како детето да пее самогласки. Детето произведува слогови како „ба“, „га“ кои се слични по времетраење и интензитет. Се појавуваат безгласни плозиви, „П“, „Т“. Поврзани се 3 различни самогласки („e, а, у“…). Детето со очите го бара изворот на звуците, односно се обидува да ги локализира звуците во просторот.

 

4-6 месеци

Самогласките се поврзуваат во слогови и спонтано се појавуваат звуци што личат на „Л“, „Х“, „Ф“, „В“. За овој период типично е „баблинг“ со комбинациите „ап“, „апа“, „ба“, „да“, „та“, „га“. Со вокализирање, детето понекогаш потврдува дека ја препознава мајката. Ги препознава гласовите на членовите на домаќинството и честите посетители. На звуци како што се лаење на куче, мјаукање на мачка, ѕвонче, телефон, повикување по име, тој реагира со зголемено внимание и вртење на главата кон правецот на изворот на звукот.

 

6-8 месеци

Детето почнува да ги удвојува истите слогови („ба-ба“, „па-па“, „та-та“), а потоа различни слогови („ма-ба“, „та-ба“). Тој го разбира неговото име и одговара кога ќе го повикаат. Кога плаче вели „м…м…м.“. Детето почнува да разликува звуци и да им придава значење. Показател дека слухот не се развива соодветно може да биде отсуството на движење на главата во насока на звукот или отсуството на „баблинг“.

 

8-12 месеци

Детето изговара одреден број звуци со комбинации на звуци. Има неколку зборови кои настанале со удвојување на исти слогови и на кои им се придава значење (баба, дедо, папа, тато). Во оваа фаза на говор-јазик, зборот се поврзува со личност или предмет и на тој начин го стекнува неговото значење. Детето може да покаже „каде пие вода зајачето“, „каде е паметната глава“, знае да прди, да имитира звуци (мау-мау, ав-аб). Тој го разбира значењето на некои зборови иако не ги изговара, како што се „Дај“, „Тука“, „не-не“. Детето може да слуша фокусирано и повремено се обидува да ги имитира звуците што ги слуша и се обидува да ги повтори зборовите кога ќе биде поттикнато од говорот.

 

12-18 месеци

Детето ги разбира налозите како „Дојди“, „Донеси“, „Ајде да одиме“. Именуваните предмети може да ги препознае и покаже детето (на барање). Има активен речник од 6-8 зборови (мама, баба, тато, тато), знае да користи фрази од два збора (дај, дај, ајде мамо) и спонтано именува познати предмети. Обрнете внимание на овие говорни активности затоа што ако делумно или целосно недостасуваат, може да се посомневаме во оштетување на слухот.

 

18 месеци до 2 години

Детето одговара на барањата да покаже различни предмети (куќа, капа), ликови (лилјак, сече), ги разбира командите и ги покажува своите и туѓите делови од телото (окото на куклата, неговата рака, окото на мајката). Прави едноставни продолжени реченици од 3 збора, знае да именува предмети како клуч, часовник, кукла итн. Говорот е на ниво на едноставни реченици: „Марија плаче“. Од предлози знае да разликува „во“ (внатре) и „јас“ (долу). Тој одговара на прашањето „Кој си ти?“, „Како се викаш?“, Што вели мачето?“ Зборува додека си игра и може да каже што сака. Со задоволство и внимание слуша песни и приказни. Доколку отсуствуваат говорните активности, ПОТРЕБНО е да се провери слухот на детето.

 

2-3 години

Се нарекува себеси по име (не кажува „јас“). Ја препознава функцијата на предметот врз основа на сликата (нешто што носам, нешто што го јадам). Со прстите ги покажува годините. Имитира некои звуци. Вокабуларот е од околу 500 до 1000 зборови. Може да рецитира песна.

 

3-4 години

Знае да ги опише постапките на сликите („бата се смее“, „сека си игра“), ги разбира разликите на најосновно ниво (големо-мало, бата-сека). Може да ги препознае правилата на играта (Не се лути човече). Дава одговори, разбира прашања: „Што правиш кога си гладен?“, „Што правиш кога ти е ладно?“. Брои со цел до 5. Именува и препознава 2-3 бои. Има речник од околу 1500 зборови. Зборува со целосни реченици разбирливо, за себе и за другите, за настаните во денот. Игра имагинарни игри (измислува улоги). Таа прави разлика помеѓу левата и десната страна. Може да рецитира песна од три строфи. Тој љубопитно ја следи содржината на приказните и поставува прашања.

 

4-5 години

Говорот е граматички. Детето може да дефинира едноставни зборови (што е сонце, што е јаболко). Тој ги раскажува приказните што ги слушнал. Извршува три последователни команди. Може да брои во низа до 10. Може да препознае основни разлики и сличности (што ги прави слични кравата и овцата, што ги прави различни рибите и птицата). Знае кое животно дава млеко, колку нозе има кучето.

 

5-6 години

Може да ги именува деновите во неделата, да дефинира едноставни зборови, да прераскажува приказни што ги слушнал, да изврши три последователни команди („Оди во дневната соба, земи тетратка од масата и донеси ми ја“). Може да брои во низа до 10. Може да повторува 4 или 5 бесмислени слогови. Има речник од околу 2000 зборови и правилно ги користи сите елементи на говорот.

 

6-7 години

Тој може да прераскаже приказна што е раскажана. Може да каже со која буква започнува одреден збор. Анализира и синтетизира зборови од 4-5 гласови. Знае да брои до 20 нанапред и наназад. Знае да ги именува годишните времиња, да ја објасни разликата меѓу нив. Опишува слики и забележува причинско-последични односи.

Секој родител се прашува кога да побара помош од логопед. Побарајте совет и помош од логопед доколку:

– детето не остварува контакт со очите со соговорникот

– детето не разбира едноставни наредби и има повеќе од 18 месеци

– детето не реагира на звуци од околината

– детето не одговара на сопственото име

– не воспоставува комуникација дури и со гест (покажувајќи го прстот кон саканиот предмет)

– ако има пролонгирања, повторувања или паузи во говорот кои траат подолго од 4 месеци

– говорот е аграматичен (речениците не се согласуваат по род, број и падежи) по 4-годишна возраст

– 3-годишно дете има неразбирлив говор за пошироката социјална средина

– детето до својата 5-та година не ги совладало сите гласови од македонскиот јазик

– има потешкотии во совладувањето на читањето и пишувањето како и потешкотии во совладувањето на училишниот материјал

Побарајте стручна помош: Ако се сомневате дека вашето дете има нарушување на говорот, важно е да побарате помош од логопед што е можно поскоро. Раната интервенција може да биде поефикасна во решавањето на говорните и јазичните нарушувања.

Логопедот ја одредува говорната терапија, соодветно на потребите на проблематиката и индивудуалните специфики на тешкотиите кај поединецот. Најдобрата возраст зависи од поединецот и неговите специфични потреби.

Кај доечниња и мали деца, раната интервенција, главно, се смета за најефективниот начин за справување со говорните и со јазичните нарушувања, при што раната возраст се подразбира за најдобра возраст за логопедски третман. За доенчиња и мали деца, говорната терапија може да започне уште на 6-месечна возраст, доколку родителот или давателот на здравствена заштита открие доцнење на говор или нарушување во говорот. Раната интервенција може да помогне да се спречи или намали сериозноста на нарушувањето и може да им помогне на децата да ги развијат вештините што им се потребни за да успеат на училиште и во социјалните интеракции.

Кај деца на училишна возраст, говорната терапија може да започне веднаш штом ќе се открие нарушување во вербалната комуникација, без разлика дали тоа е преку скрининг во училиште или од давател на здравствена заштита. Децата со нарушувања во говорот може да се соочат со лични „битки“ на поле на образованието но и на социјално и на емоционално ниво, а раната интервенција може да им помогне да ги надминат овие тешкотии.

Кај возрасни, логопедијата може да биде корисна на која било возраст, но колку порано, толку подобро. Возрасните кои имале мозочен удар, трауматска повреда на мозокот или други медицински состојби коишто влијаат на говорот и јазикот, може да имаат корист од логопедска терапијата, доколку со истата се започне што е можно поскоро по повредата, односно по поставената дијагноза.

Говор и јазик:
Првите неколку години од животот на детето се клучни за развојот на говорот, јазикот и когнитивните вештини. Затоа е важно да воведеме активности и стратегии кои го поддржуваат развојот на говорните и јазичните вештини и им обезбедуваат на децата потребната стимулација, позитивно моделирање и човечки контакт што им се потребни. За дете кое обично се развива, учењето е лесно, а создавањето можности за учење исто така не е комплицирано. Преку игра, едноставни дневни интеракции и искуства, можеме да му помогнеме на детето да совлада нови јазични вештини. На возрасните не им е потребна посебна обука за да му дадат на детето позитивен почеток во животот. Постојат неколку едноставни состојки кои му помагаат на вашето дете да расте и родителите треба само да одвојат време за да комуницираат со своите деца. Играјќи и давајќи му време и простор на вашето дете да истражува и да комуницира на свој начин, му дозволувате да се развива и учи во забавна и безбедна средина. Вештините на говорниот јазик не се развиваат сами. Тие се дел од една поголема слика која вклучува социјална интеракција, игра, набљудување, манипулација со предмети, слушање и внимание. Сите овие работи функционираат заедно и често, без едното, тешко е да се развие другиот. Подолу се дадени неколку едноставни идеи кои се лесни и забавни за правење дома. Запомнете, секогаш фалете го вашето дете кога ќе се обиде да комуницира.

Доењето е најприроден начин на исхрана, а мајчиното млеко секако има најповолен состав на хранливи материи неопходни за раст, развој и заштита на детето. Покрај хранливата важност, доењето значително влијае и на идниот развој на говорот.

За успешно орално хранење потребни се зрели и функционални орални сензомоторни и голтачки вештини, оптимална функција на белите дробови и дигестивниот систем, интегриран централен нервен систем и добар мускулен тонус.

Доењето го овозможува рефлексот на цицање, кој бара координација на дишењето, цицањето и голтањето. Механизмот на цицање го одредува ритамот на хранење на детето, кој покрај возраста и нивото на глад на детето зависи и од надворешни фактори како што се положбата на детето, начинот на хранење и протокот на млеко. Доенчињата кои се хранат со шише имаат различен начин на хранење од доенчињата кои се доени исклучиво. Кога се хранат со гради, докажано е дека бебињата цицаат повеќе пати со пократки паузи, што го фаворизира развојот на оралната мускулатура.

Вообичаени причини за барање говорна терапија:

Нарушувања на говорот – тешкотии со правилно или течно продукција на говорни звуци, како што се пелтечење или тешкотии во артикулацијата.

Јазични нарушувања – тешкотии во разбирањето или при изразувањето на мајчиниот јазик, вклучувајќи го вокабуларот, граматиката и структурата на реченицата.

Нарушувања на гласот – абнормалности во висината, јачината или квалитетот на гласот, како што се засипнатост или гласовни нодули.

Нарушувања на флуентноста – тешкотии во течноста на говорот, како што е пелтечење.

Нарушувања при голтање (дисфагија) – тешкотии при голтање или прибезбедно примање храна и течности.

Развојни доцнења – децата кои имаат задоцнет развој на нивните говорни и јазични вештини може да имаат корист од терапијата, за да им се помогне да ги достигнат своите врсници.
Траума или повреда – поединци кои имале мозочен удар, трауматска повреда на мозокот или други патолошки здравствени состојби коишто влијаат на говорот и јазикот може да имаат потреба од терапија за да им се помогне да ги вратат своите говорни способности.

Социјални и емоционални потреби – некои поединци може да имаат потреба од говорна терапија за да ги подобрат своите говорни вештини со цел да постигнат повисоки успеси на академски и социјален план, а пред сѐ и на емоционално поле.

Невролошки состојби: Некои нарушувања на говорот се предизвикани од оштетување или од дисфункција на мозокот или нервниот систем, како на пример: од мозочен удар, од трауматска повреда на мозокот или од развојни или метаболични нарушувања (како што е аутизмот).

Физички абнормалности: Некои нарушувања на говорот може да бидат предизвикани од физички абнормалности на говорниот апарат, како што се: расцеп на непцето, нодули на гласните жици, голем јазик или неправилности во меѓувиличниот сооднос (ортодонстки аномалии) и друго.

Губење на слухот: Поединците со оштетен слух може да имаат тешкотии со правилна продукција на говорни звуци затоа што имаат тешкотии да слушаат и да ги разликуваат говорните звуци.

Когнитивно оштетување: Некои говорни нарушувања може да бидат предизвикани од когнитивни или интелектуални оштетувања, како што се деменција или пречки во развојот.

Психолошки или емоционални фактори: Некои нарушувања на говорот може да бидат предизвикани од психолошки или од емоционални фактори, како што се анксиозност или историја на емоционална злоупотреба.

Генетика: Некои нарушувања на говорот може да бидат наследни или предизвикани од генетски фактори. Фактори на животната средина: Некои нарушувања на говорот може да бидат предизвикани од средината на живеење. Факторите на животната средина се многубројни, а дел од нив се прекумерната изложеност на токсини или, пак, недостатокот од изложеност на мајчиниот јазикот за време на критичните периоди на развој.

– Артикулациони вежби: Родителите можат да работат со своето дете на одредени говорни звуци што тие имаат потешкотии да ги произведуваат, можат да го натераат своето дете да повторува зборови или фрази што го содржат насочениот звук и да дадат повратна информација за производството на звук, вежби кои помагаат да се зајакнат мускулите што се користат за говор, како што се дување меурчиња, дување балони или дување пердуви, проширување на нивниот вокабулар со воведување нови зборови и концепти и охрабрување да ги користи новите зборови во реченици, да читаат гласно со своето дете и да го охрабруваат да читаат заедно, што може да ги подобри флуентноста и изговорот, да пеат песни со своето дете, што може да му помогне да научи нови зборови и да го вежба ритамот и мелодијата на говорот.

Бидете трпеливи и поддржувајте. 

Децата може да се фрустрираат или обесхрабрат, па затоа е важно да бидете трпеливи и да го поддржувате вашето дете. Охрабрете ги да го вежбаат својот говор и потсетете ги на нивниот напредок. Децата  може да се чувствуваат самосвесни за својот говор, па затоа е важно да го охрабрувате и пофалите вашето дете кога ќе напредува. Важно е да се запамети дека секое дете е уникатно и дека текот на лекувањето може да варира, важно е да бидете трпеливи и да соработувате со логопедот.

По мозочен удар, говорот често може да се врати преку говорна терапија и рехабилитација.

Логопедот развива план за третман прилагоден на специфичните потреби на поединецот.

Некои вообичаени техники коишто се користат за враќање на говорот по мозочен удар:

Говорни вежби: Логопедот работи со поединецот на вежби за подобрување на способноста да се продуцираат говорни звуци, како што се повторување зборови и фрази; вежбање орални моторни вежби; фокусирање на одредени звуци или слогови.